5 najboljih šahista svih vremena koji nisu postali svjetski prvaci
O vrhunskim šahistima koji nisu postali svjetski prvaci
29.11.2021.
Vasilij Ivančuk
Početak meča za svjetsku šahovsku krunu između svjetskog prvaka Norvežanina Magnusa Carlsena i ruskog kandidata, Rusa koji vijori zastavu FIDE zbog sankcija Svjetske antidoping agencije WADA, Iana Nepomniachtchija, postao je povod za blogera Alekseja Rižkova iz Sport. ua da razmisli o pitanju: koji je šahista, koji nije dostigao šampionski vrhunac u klasičnom šahu, najjači? Kao rezultat, formirano je prvih pet najjačih nešampiona.
Jedan od šahovskih kraljeva Boris Spaski je svojevremeno nazvao svjetske prvake u šahu „najmanjim sindikatom na svijetu“. Zaista, ovo je elitno društvo u koje nema sreće da uđe svaki istaknuti majstor drevne igre. Ko je bio blizu da se pridruži ovom susretu šahovskog establišmenta, a nije ušao u njega, ali je bio drugačiji, a neko se ipak odlikuje izuzetnom snagom igre?
1. Big Chucky: Vasilij Ivančuk (SSSR – Ukrajina, rođen 1969.)
Svjetski prvak u blicu i rapidu šahu, evropski prvak u klasičnom i brzopoteznom šahu, 4-struki pobjednik šahovskih olimpijada, 2-struki svjetski prvak (jednako u reprezentacijama bivšeg SSSR-a i Ukrajine) – broju titula dugogodišnjeg lidera ukrajinskog šaha znatan dio šahovskog svijeta može samo pozavidjeti. 2008. godine je neko vrijeme čak bio vodeći u svjetskom šahovskom rejtingu. Ali Vasilij Mihajlovič, bar do sada, još nije postao svjetski prvak u klasičnom šahu. Rodom iz Ternopoljske oblasti približio se šahovskom vrhu 2002. godine, ali je izgubio meč za svjetsku šahovsku krunu od drugog Ukrajinca Ruslana Ponomarjeva. Sjećam se da je u novogodišnjoj čestitki uoči meča naših sunarodnika tadašnji predsjednik Ukrajine Leonid Kučma napomenuo da će ukrajinski šahist u narednoj godini postati svjetski prvak u šahu. Izjava bez greške!
Posebnost Ivančuka, zbog koje sam ga stavio na prvo mjesto u svom rejtingu, je sposobnost da se dugo održava visok nivo igre. Već tri decenije Vasilij Mihajlovič je u svetskoj eliti. Kako aktuelni svjetski šampion Carlsen kaže o ukrajinskoj šahovskoj legendi: „30 godina na vrhu je nevjerovatno!“ A Gari Kasparov kaže: „Veliki Vasilij… me mnogo puta iznenadio na šahovskoj tabli. A sada daje lekcije novoj generaciji!“ Dodaću da je jednu od Ivančukovih partija iz ranih 1990-ih. koristio Gari Kasparov kao šahovski savjetnik za seriju Damin gambit, koja je veoma popularna u naše vrijeme.
„U šahu sam više realista nego romantičar“, jednom je primjetio Ivančuk (usput rečeno, naš velemajstor je i „realista“ u fudbalu, pošto već dugo simpatiše Real Madrid). Možda je tako, ali kada neko žrtvuje kraljicu da bi pobijedio, onda se morate složiti: ima nečeg romantičnog u ovome. I pamtim tri takva slučaja, bar u šahu sa klasičnom kontrolom u Ivančukovoj karijeri (i to protiv kakvih protivnika: Širov, Karjakin, Jobava!). Jednom mi je Ivančuk u jednom intervjuu priznao da mu je omiljeni turnir Memorijal Kapablanke na Kubi. A ukrajinski šahist ga je do danas osvojio čak 8 puta. Ali više se sjećam još jedne fraze iz tog intervjua. Ivančuk je tada rekao: „Planiram da nastavim da igram za reprezentaciju Ukrajine.“ Od tada je prošlo oko pet godina, Vasilij Mihajlovič je više puta igrao za reprezentaciju tokom ovog perioda. Iskreno se nadam da će još igrati i u budućnosti.
2. „Pretedent“: Viktor Korčnoj (SSSR – Švajcarska, 1931–2016)
Viktor Lvovič je rođen u Lenjingradu, a roditelji su mu iz Ukrajine: otac mu je iz Melitopolja, a majka iz Borispolja. Korčnoj je počeo da ide u šahovski klub sa 13 godina. Prekasno je za današnje vreme, ali u posleratnom Sankt Peterburgu, kako se ispostavilo, bilo je baš kad treba!
Bez sumnje, u kasnim 1960-im – ranim 1980-im – skoro dvije decenije, Korčnoj je bio među svjetskom šahovskom elitom. Međutim, izgubio je dva meča za svjetsku šahovsku krunu od Anatolija Karpova. Približio se pobjedi 1978. godine tokom meča u Baguiju na Filipinima. Igralo se do šest pobjeda, a pri rezultatu 5:5 Karpov je zadao odlučujući udarac. Korčnoj je, nakon što je emigrirao iz bivšeg SSSR-a (kako je više puta napomenuo, ne zbog političkih, već zbog šahovskih razloga, komunistički lideri su banalno potencirali drugi), postao „otjelovljenje svjetskog zla“ za sovjetsku propagandu. Tokom mečeva protiv Karpova, Korčnoja nisu zvali ni prezimenom, čula se samo ponižavajuća, kako se činilo u tadašnjim sovjetskim medijima, riječ „pretedent“. Kao što je Vladimir Vysotsky napisao o Korčnoju, podsmjehujući se sovjetskoj propagandnoj mašini: „zlikovac bez imena ili klana s prezrivom titulom: pretedent.“
Korčnoj je u svojoj listi uspeha imao zbir pobeda nad 9 svetskih šampiona – Botvinikom, Smislovom, Taljem, Petrosjanom, Spaskim, Fišerom, Karpovom, Kasparovom, Karlsenom. Osim Viktora Lvoviča, samo dvojica šahista u istoriji – Paul Keres i Alexander Belyavsky – mogu se pohvaliti ovakvim rezultatom.
Upornost i postojanost – to su njegove osobine, a ne urođeni talenat, koje je izdvojio Viktor Lvovich, objašnjavajući sopstvene šahovske uspjehe.
3. Utemeljivač: Mihail Čigorin (Rusko carstvo, 1850-1908)
Naravno, nivo takmičenja u šahu na prelazu iz 19. u 20. vek ne može se porediti sa sadašnjim, ali ipak ću odati priznanje najboljem ruskom igraču tog vremena. Tokom godina mog aktivnog bavljenja šahom (1980-ih) čak je i šahovski klub, koji sam pohađao u Palati pionira glavnog grada Zalizničnog okruga, dobio ime po Čigorinu. Želio bih da napomenem da je jedan od osnivača ruske šahovske škole posjetio Kijev nekoliko puta 1903. godine. Ulica u kojoj se jednom zaustavio dobila je ime u njegovu čast.
Dvaput je Mihail Ivanovič jurišao na šahovski vrh, ali je 1889. i 1892. bio inferioran u odnosu na prvog zvaničnog svjetskog prvaka Wilhelma Steinitz-a. Tokom drugog meča Čigorin je bio izuzetno blizu svog cilja, ali, kako napominje poznati istraživač istorije mudre igre Jevgenij Gik u svojoj knjizi „Neiscrpni šah“, „na kraju meča su mu živci popustili“. U odlučujućoj partiji Čigorin je, imajući skakača viška, jednostavno jednim užasnim potezom dozvolio protivniku da ga matira u dva poteza. Jedna od publikacija tog vremena ovako je opisala tu nadrealnu sliku: „Iz minuta u minut očekivali smo Steinitzov poraz. Odjednom se primijetilo neko uzbuđenje: publika je ustala, svi su vidjeli kako je ruski maestro, nervozan, promijenjenog lica, užasnut podigao ruke na glavu. Nepotrebno je igrao lovcem koji ga je branio od mata! Kakva šteta! – ponovilo je stotine glasova. „Kakav tužan i užasan kraj jednog divnog meča… Meča, čije su igre, prema francuskoj štampi, nosile pečat Čigorinove moćne snage.“
Čigorinova značajna istorijska zasluga za šah sastoji se u temeljnom proučavanju teorije šahovskih otvaranja. Postoje varijante ili Chigorinova odbrana u najmanje četiri popularna otvaranja. Osim toga, šahisti koji su pobjedili bar jednu partiju sa klasičnom kontrolom svjetskog prvaka imaju čast da se učlane u takozvani simbolični klub Mihaila Čigorina. Čigorin je 20. januara 1889. prvi u istoriji pobjedio aktuelnog svjetskog šampiona Stejnitza, a kasnije ga je pobedio u još 13 partija. Drugom prilikom je pobijedio drugog svjetskog prvaka Emmanuela Laskera. Na kraju 2021. godine klub broji 112 šahista, ali je Čigorin i dalje rekorder sa 15 pobjeda nad šahovskim kraljevima. To je odlučujući faktor za njegovo visoko mjesto u mom rejtingu.
4. Improvizator: David Bronstein (SSSR – Bjelorusija, 1924-2006)
Rodom iz Bele Crkve i učenik šahovske škole Kijevske palate pionira, učenik čuvenog šahovskog teoretičara i trenera Aleksandra Markovića Konstantinopoljskog, sa 27 godina mogao je da zbaci Mihaila Botvinika sa svjetskog šahovskog trona, ali nije uspio zadržati prednost u epilogu meča. Dvije partije prije kraja Bronstein je imao minimalno vđdstvo, ali je izgubio pretposljednju partiju crnim figurama (u potpuno remi poziciji u 35. potezu uzeo je na protivničkog piona, a taj se ispostavilo da je „otrovan“) i nije mogao da pobjedi poslednju partiju sa bijelim figurama. Pored toga, već u 15. potezu crni su stekao prednost koja je očigledno rasla. Sa pozicije snage, Botvinik je ponudio remi, a Bronštajn nije odbio ponudu. Kao rezultat toga, meč je završen nerješenim rezultatom, a po tadašnjim pravilima šampion je zadržao titulu. Kao što Jevgenij Gik, kojeg sam već pomenuo, primećuje, „Botvinikova volja se pokazala jačom.“
Bronsteinov doprinos razvoju šahovske misli je zaista neograničen. Prema Korčnoju, „među njegovim savremenicima upravo je Bronštajn u najvećoj meri razumio šah.“ “Igra kao improvizacija, kao kreativni proces” je kredo Bronštajna kao šahiste. Vjerovatno nikada nije postao svjetski prvak zbog činjenice da je vidio skrivene prilike za rivale za koje oni nisu ni znali. Savremenici su govorili da je Bronštajn bio apsolutno lišen „šampionskog bijesa“. Kako postati svjetski prvak sa takvom pozadinom! Botvinik je takođe primjetio i druge čisto šahovske nedostatke Davida Jonoviča: slabu pripremu završnice (usput rečeno kontroverzna izjava) i nesposobnost igranja jednostavnih pozicija.
David Jonovič je svojom improvizacionom igrom natjerao ljude da pričaju o šahu kao umjetnosti, kao o nečemu poput džeza. Njegov doprinos teoriji šahovskih otvaranja je veoma značajan; Bronštajn je svojim varijantama obogatio najmanje pet otvaranja. A jedan – u Kraljevoj indijskoj odbrani – zapravo nosi naziv ukrajinska varijanta jer su je 1930-1950-ih godina. temeljno istraživali ukrajinski šahisti, posebno Bronštajn.
David Ionovich bio je vatreni poklonik razvoja brzog šaha, u stvari, njegovom laganom rukom uveden je digitalni šahovski sat. Poslednjih godina života Bronštajn je, dok je živeo u Minsku, prateći ukrajinsku narandžastu revoluciju i, vidjevši svoj nekadašnji dom u vijestima iz Kijeva, prepustio se sjećanjima na svoju mladost.
5. „Kralj remija“: Karl Schlechter (Austro-Ugarska – Austrija, 1874-1918)
Po mom mišljenju, Schlechterova uloga u istoriji šaha je donekle potcijenjena. Austrijski šahovski dijamant na početku dvadesetog veka. dvije decenije je bio član svjetske šahovske elite. A i šah je počeo da igra prilično kasno, sa 13 godina.
Početkom 1910. Šlehter je odigrao meč svog života, pokušavajući da oduzme šahovsku krunu Laskeru. Meč je imao 10 partija, u slučaju neriješenog rezultata svjetski prvak, odnosno Lasker zadržava titulu. Šlehter je pobjedio u 5. partiji i poveo. Njegova prednost trajala je do posljednje – 10. partije. U njoj je Šlehter igrao crnim figurama i uspio da ostvari određenu pozicionu prednost. Ali umjesto da metodično pojačava pritisak na protivničkog kralja, žrtvovao je kvalitet u partiji u kojoj mu je bio dovoljan neriješen rezultat, i dao topa za lovca. Ispostavilo se da je žrtva bila nekorektna, a Lasker je na kraju dobio partiju i odigrao meč nerješeno, i tako ostao prvak svijeta.
Paradoks situacije je u tome što je Šlehter u odlučujućem trenutku igrao za njega nekarakterističan šah i kao rezultat toga je pogriješio. Schlechterov stil je čekanje pozicione greške protivnika. Strategija, manevrisanje, laviranje – to su karakteristike Schlechterove igre. Možda zato malo pišu o njemu jer njegov stil igranja nije atraktvan, a pritom je Karlov osjećaj za poziciju bio izuzetan. Da, zvali su ga „kralj remija“. Da li je ovo hrabrost? U svakom slučaju, bilo je izuzetno teško pobijediti Schlechtera, a uspjelo je to samo nekolicini predstavnika tadašnje šahovske elite.
***
Istorija šaha, naravno, poznaje i druga istaknuta imena. Rodom iz kijevske regije, Efim Bogolyubov dvaput je jurišao na šahovski vrh, ali oba puta je bio inferiorniji od Aleksandra Aljehina u svim aspektima. Paul Keres i stanovnik Lavova Alexander Belyavsky pobijedili su u pojedinim partijama devet različitih svjetskih prvaka, ali su se zaustavili na ne tako udaljenim, ali ipak prilazima vrhu. Boris Gelfand, čovjek isključivo odan šahu, nametnuo je borbu Viswanathanu Anandu u meču za svjetsku krunu, ali za uspjeh to nije bilo dovoljno. Nije ušao u moju verziju TOP-5 zbog činjenice da je, manje vremena proveo na vrhunskom nivou u poređenju sa Ivančukom, Korčnojem, Čigorinom, Bronštajnom i Šlehterom. Bivši Ukrajinac, a sada Rus Sergej Karjakin i bivši Italijan, a sada Amerikanac Fabiano Caruana, izazvali su Carlsena, ali je Norvežanin mudro izabrao strategiju za mečeve sa njima i na kraju dokazao svoju prednost.
Нема коментара:
Постави коментар