Piše: Vladimir Nejštadt
Izbor Kriljenka za predsjednika Izvršnog biroa šahovske sekcije pri VSFK-u Jurij Averbah (u knjizi „O čemu ćute figure“, poglavlje „Vrhovni komandant“) objašnjava time da je referent vatrenog partijskog govornika, izvjesni M. Grekov, bio šahista i jednom prilikom doveo svog šefa u Klub državnih službenika.
Kriljenko je počeo redovno dolaziti u klub, gdje se upoznao s N. Grigorjevim, V. Nenarokovim, B. Blumenfeldom, A. Rabinovičem… Upravo su ga oni, piše Averbah, zamolili da preuzme rukovođenje organizacionim komitetom za sazivanje Trećeg ujediniteljskog kongresa.
Ne, Jurij L’voviču, zapravo, iza toga su stajali sasvim drugi ljudi, ne oni koje ti pominješ…
Jednom sam u starim brojevima časopisa „Šahmaty v SSSR“ pročitao sjećanja jednog od prvih majstora igre dama u SSSR-u, Vasilija Russoa, i sa iznenađenjem otkrio da je on, Russo, zapravo bio prvi rukovodilac sovjetskog šaha – prije Kriljenka, iako vrlo kratko. Evo njegovih sjećanja, doslovno:
„Na samom početku 1924. godine – u januaru-februaru – pozvao me načelnik Glavne uprave Sveobuč (Sveopšte vojne obuke) K. A. Mehonošin, koji je znao za moj prethodni rad na širenju šaha i dama tokom 1920–1923. u Moskvi i za moje veze i poznanstva s tadašnjim šahovsko-damaškim svijetom, te mi je ponudio da preuzmem organizaciju šahovsko-damaškog pokreta u SSSR-u kroz Vrhovni savjet za fizičku kulturu, gdje je on bio zamjenik predsjednika.
Taj prijedlog mi je došao u pravi čas. Moj tadašnji rad na širenju šaha i dama po sindikalnoj liniji u Moskvi nije obuhvatao kompletna dešavanja. Školske, vojne i poluvojne sekcije bile su bez nadzora. Bila je potrebna šira, objedinjena organizacija koja bi mogla da obuhvati sve ustanove i preduzeća i da njima rukovodi u cjelini.
Najprikladniji oblik za takvu koordinaciju bila je upravo fizičko-kulturna organizacija. Trebalo je samo promisliti unutrašnju ideološku povezanost između šaha i dama i fizičke kulture. Ja sam rado prihvatio prijedlog.“
Otprilike sredinom marta 1924. godine, na sjednici Vrhovnog savjeta za fizičku kulturu pod predsjedavanjem N. Semaška, održao sam referat, čije su osnovne teze kasnije bile izložene u članku „Dame i šah i njihovo mjesto u fizičkoj kulturi“, objavljenom u prvom damaškom odjeljku časopisa „Crveni sport“ (br. 13–14 za 1924. godinu). Tamo je bila navedena i rezolucija koju je skupština usvojila na osnovu tog referata:
- priznati šah i dame kao jedan od vidova sporta koji, na opštim osnovama, potpada pod djelokrug savjeta za fizičku kulturu;
- organizovati šahovsko-damaške sekcije kako pri Vrhovnom savjetu, tako i pri svim gubernijskim i okružnim savjetima za fizičku kulturu.
Sjećam se, posebno sam insistirao da se sekcije ne nazivaju samo šahovskim, nego obavezno šahovsko-damaškim. Mišljenja prisutnih su se priklonila mom predlogu, i predloženi naziv je prihvaćen.
Poslije usvajanja ove odluke postavilo se pitanje potrebe da se pozove ugledna ličnost koja bi preuzela rukovodstvo novoformirane organizacije. Tada je K. A. Mehonošin, znajući iz mojih riječi za poseban interes koji drug Kriljenko pokazuje prema šahu, predložio njegovu kandidaturu.
Ja sam istakao da šahovsko-damaška javnost ne može ni zamisliti bolju kandidaturu — i jednoglasnim glasanjem za predsjednika šahovsko-damaške sekcije pri Vrhovnom savjetu za fizičku kulturu izabran je N. V. Kriljenko.
Konstantin Mehonošin. Šahovska Rusija ni ne sluti koliko mnogo duguje ovom čovjeku, koji je proklamovao kurs na „šahmatizaciju“ mlade zemlje Sovjeta putem sportskih organizacija. On je, zapravo, bio 75 godina ispred Međunarodnog olimpijskog komiteta (MOK), koji je šah priznao kao sportsku disciplinu tek 2000. godine.
Prvi Svesavezni šahovsko-damaški kongres, održan u avgustu iste godine u Moskvi, Kriljenko iz nekog razloga nije udostojio svojim prisustvom. Ako je vjerovati izvještaju u časopisu „Šahmati v SSSR“, „prvi šahista Sovjetskog Saveza“ se u to vrijeme nalazio na odmoru; u ime Vrhovnog savjeta za fizičku kulturu kongres je otvorio Russo, koji je njime i faktički rukovodio.
Još jedna čudna stvar: Mehonošin (čije se prezime češće pisalo s „o“, a ne s „a“) — koji je, zapravo, bio inicijator prevođenja šaha i dama na državne kolosijeke kao sportskih disciplina — na tom istorijskom kongresu takođe nije bio prisutan i čak se nije ni pominjao među počasnim članovima predsjedništva. Počasnim predsjednikom izabran je Kriljenko, a među počasnim članovima bili su Rikov, Trocki, Semaško, Steklov, Dogadov, Lepješinski i Zatonski.
Većina tih ljudi imala je neposredan odnos prema šahovskoj groznici koja je zahvatila SSSR krajem 1925. godine.
Aleksej Rikov, koji je nakon Lenjina preuzeo vođstvo Savjeta narodnih komesara, uspio je pronaći sredstva da se iz državnog budžeta zemlje iscrpljene Građanskim ratom i razaranjem izdvoji 30.000 rubalja u zlatu za Prvi moskovski međunarodni turnir, čime je probijena „kulturna blokada“ — upravo taj turnir bio je predviđen jednom od rezolucija kongresa.
Aleksandar Dogadov je u dvadesetim godinama bio jedan od vođa Svesaveznog centralnog savjeta sindikata (VCSPS); pod njegovim potpisom izlazile su važne odluke koje su omogućile da se šah osloni na moćnu podršku sindikata.
Jurij Steklov, glavni urednik lista „Izvestija“, još je 1922. godine dao odriješene ruke Nikolaju Grigorjevu, koji je tada počeo velikodušno da objavljuje svoje šahovske zadatke i studije na stranicama Izvestija. Njegov izvanredni šahovski odjeljak — prvi u centralnoj sovjetskoj štampi — izlazio je redovno punih 12 godina.
Tokom prve posjete Emanuela Laskera Sovjetskoj Rusiji, Steklov (koji je, kao i Rikov i Dogadov, bio represiran tridesetih godina) srdačno je primio velikog šampiona u svojoj redakciji Izvestija.
Pantelejmon Lepješinski, o kome se malo zna, takođe je 1924. godine bio razmatran kao mogući šahovski vođa. Poznata je anegdota kako je Lenjin, ne pomjerajući figure, za samo nekoliko minuta riješio njegovu jednostavnu tropoteznu šahovsku zagonetku.
Što se tiče privrženosti Lava Trockog mudroj igri šaha, sovjetski šahovski istoričari se, naravno, o tome nisu mnogo raspisivali.
U svojoj knjizi „Drugi čovjek u ruskoj revoluciji“ (objavljenoj devedesetih godina), Dmitrij Volkogonov citira jedno pismo Trockog poslato iz Beča peterburškom menjševiku Sverčkovu:
„…Predlažem ti partiju šaha dopisno. Ovime počinjem: 1. e2–e4.
Ako ti odigraš 1. e7–e5, onda 2. skakač g1–f3; ako ti odigraš 2. skakač b8–c6, ja igram 3. lovac f1–c4.
Čekam tvoj odgovor.
Tvoj, Lev.“
„Koristeći priliku“, piše dalje Volkogonov, „reći ću da je Trocki bio dobar šahista. Više puta je igrao protiv Lenjina, mada ne znam u čiju je korist završavala te partije.“
Pošto je znao za šahovsku vještinu Trockog, načelnik Vseobučа Moskovskog vojnog okruga (Volkogonov u knjizi ne navodi njegovo ime, ali kasnije će se otkriti da je to bio Mehonošin) poslao je u julu 1921. godine poziv tadašnjem narodnom komesaru:
„Znajući za Vaše interesovanje prema šahovskoj umjetnosti, smatram svojom dužnošću da Vas obavijestim da je u prostorijama Centralnog vojno-sportskog kluba Vseobučа imena Lenjina, u Kamergerskom prolazu, kuća br. 5, stan 99, organizovano prvenstvo Moskve — turnir na kojem učestvuju sljedeća imena: maestro Duz-Hotimirski, V. I. Nenarokov, N. I. Grekov, N. D. Grigorjev, N. M. Zubarev, A. F. Iljin-Ženevski, N. M. Pavlov, N. I. Cukerman, M. G. Kljackin, N. P. Cjelikov i drugi…
Ne usuđujem se da Vas direktno pozovem na takmičenje, jer bih Vas odvratio od državnih poslova, ali bih bio presrećan da Vas vidim u prostorijama pomenutog kluba.
Prilažem najnoviju hroniku šahovskog života u Evropi i Americi. Zabilježene partije Laskera i Kapablanke biće Vam, ako poželite, odmah dostavljene.“
Može se pretpostaviti da je šahovski partner vođe svjetskog proletarijata bio upravo Konstantin Mehonošin. Prema sjećanju jedne od njegovih sestara, Marije, on je kod Lenjina odlazio sasvim slobodno, obavljao mnoga njegova lična zaduženja.
Možda je upravo Lenjin, onako usput, dao Mehonošinu sjajnu ideju — da cijelu mladu zemlju Sovjeta obuhvati igrom koja zahtijeva samo jednostavan inventar.
(Jer, ako je neko to znao, znao je Lenjin: dvadesetak godina ranije, njemačka Socijaldemokratska partija energično je proširila šah među radničke mase. Na njen trošak, početkom XX vijeka izrađene su desetine hiljada šahovskih tabli sa figurama, koje su se prodavale po simboličnoj cijeni od 15 pfeninga (7 kopejki) po kompletu, a uz svaku je besplatno dolazilo i kratko uputstvo za igru šaha.)
Usput, u prvom sastavu Sovnarkoma (Savjeta narodnih komesara) Konstantin Mehonošin bio je drug (zamjenik) Nikolaja Kriljenka, jednog od trojice narodnih komesara za vojna i pomorska pitanja (druga dvojica bili su Antonov-Ovsejenko i Dibenko).
Kada je 1921. godine imenovan zamjenikom N. Podvojskog, šefa Vseobučа (Glavne uprave za opštu vojnu obuku), Konstantin Aleksandrovič, tada nešto stariji od trideset, odmah je počeo promovisati sport među masama. Napisao je knjigu „Fizičko vaspitanje i borbena obuka Crvene armije“, i to ne samo u teoriji — bio je primjer i lično: odličan plivač i vrstan gimnastičar.
Predstraža armijskog sporta — današnji CSKA — vodi svoje porijeklo upravo od Eksperimentalno-pokaznog vojno-sportskog poligona Vseobučа (OPPV), koji je 1922. godine u moskovskom Sokoljničkom okrugu osnovao niko drugi do sam Mehonošin.
„Načelnik Vseobučа Moskovskog vojnog okruga“, prisjeća se A. Iljin-Ženevski u svojim „Zapisima sovjetskog majstora“, „bio je u to vrijeme V. N. Russo (dakle, upravo on je autor gore navedenog pisma Trockom). Prva velika stvar koju je drug Russo učinio bila je organizacija centralnog šahovsko-damaškog kluba u Moskvi. Umjesto jadnih malih sobica po privatnim stanovima u kojima smo se dotad tiskali, preselili smo se u veliki, svijetao, grijani stan u centru Moskve, u Kamergerskom (danas Mhatovskom) prolazu. Imali smo čak i takvu raskoš kao što su dva balkona, na kojima su ljeti obično bili postavljeni i šahovski stolovi.“
Neke podatke o Vasiliju Nikolaeviču Russou naveo je lenjingradski majstor V. Golosujev (danas pokojni) u knjizi „Majstori šahovskih turnira“ (1983).
Russo je rođen 1888. godine u Petrogradu, a šahovsko-damsko školovanje prošao je u čuvenom restoranu „Dominik“, dok je istovremeno studirao na Petrogradskoj Akademiji likovnih umjetnosti. Radio je kao zamjenik direktora Državne Tretjakovske galerije. Po njegovom projektu je u Malojaroslavcu podignut spomenik ruskim vojnicima koji su se borili u Otadžbinskom ratu 1812. godine. Njegov bista Maksima Gorkog dugo se nalazila u MHAT-u.
Russo je bio autor priručnika za igru dama, koji je više puta reizdavan dok je bio član Izvršnog komiteta Sveesavezne šahovsko-dama sekcije (današnjim rječnikom — federacije).
Na jednom od njenih kongresa 1927. godine, Russo je optužio Kriljenka za prezir prema dami, zaprijetivši da će se damaši izdvojiti u zasebnu sekciju — što će se, zapravo, dogoditi tek 1951. godine.
Početkom 1938. godine uhapšen je Nikolaj Kriljenko, a ubrzo se u časopisu „Šahmati SSSR“ pojavljuje vijest o „plenarnoj sjednici obnovljene šahovske sekcije“.
Prethodnoj, „staroj“ sekciji, presuđeno je u najtežem tonu: optužena je za udaljenost od osnovnih organizacija, kočenje rasta kvalifikacija, besistemnost i neprincipijelnost, a što je bilo najstrašnije — za gubitak političke budnosti i neispunjavanje partijskih direktiva.
Kada je te iste 1938. godine Mihail Botvinik postao predsjednik biroa šahovske sekcije (umjesto Kriljenka), damaška komisija bila je povjerena majstoru V. Giljarovu, umjesto Vasilija Russoa, koji se nakon toga, izgleda, više nikada nije pojavio u šahovsko-damaškom životu. Njegove publikacije nestaju sa stranica lista „64“...
Datum njegove smrti, naveden u knjizi V. Golosujeva, jeste 1942. godina.
Poznati sovjetski kolekcionar damaških knjiga Miklaševski, koji je živio u Novosibirsku, govorio mi je da je Russo vjerovatno bio uhapšen i strijeljan.
Na ovoj kolektivnoj fotografiji učesnika šahovsko-damaškog prvenstva SSSR-a 1927. godine, Vasilij Russo po pravu zauzima počasno mjesto u centru (sjedi u prvom redu za stolom).
Usput, povodom 100. godišnjice Vasilija Nikolajeviča, sovjetska šahovsko-damaška štampa nije mu posvetila ni riječ (a da nije on na tom historijskom sastanku VSFK insistirao da sekcije budu nazvane ne samo šahovskim, već obavezno šahovsko-damaškim, vjerovatno tada ne bi ni postojalo damaško kretanje u SSSR-u).
S druge strane, povodom 100. godišnjice rođenja istog 1888. godine, majstora Alekseja Seleznjeva, „Šahovski bilten“ (podsjećam, bio je to dodatak časopisu „Šahovi u SSSR-u“) priredio je malu publikaciju, iako nije u potpunosti objasnila životnu dramu majstora, sa izborom njegovih partija i studija. Prije toga, Seleznjev, koji je svoje posljednje dane proveo daleko od Domovine, u francuskom gradu Bordou, bio je izbrisan iz istorije sovjetskog šaha – i zašto, niko zapravo nije znao (nadam se da ću još ispričati čitaocima Chesspro o nevjerovatnoj odiseji Alekseja Seleznjeva, jednog od vodećih sovjetskih majstora i popularizatora šaha 20-ih godina, izvanrednog kompozitora studija).
Vrijeme je da se rasvijetli i zagonetka sudbine Vasilija Russoa…
Mehonošin (u građansko doba – član Revvoensovjeta Republike, kojim je predsjedavao Trocki), naravno, nije preživio sveopštu “čistku” komsastava RKKA. Iako je do tada već bio odmakao od vojnih poslova, rukovodio je Sveuniverzitetskim naučno-istraživačkim institutom oceanografije i morskog gospodarstva. Uhapšen je 1937. godine, a 1938. je pogubljen.
Ipak, njegova sudbina bila je možda predodređena još tokom Građanskog rata. Jesenju 1918. Trocki je postavio generala Sytina za komandanta Južnog okruga, ali je Revvoensovet fronte (Staljin, Minin, Vorošilov) tog starog vojnog stručnjaka samovoljno smijenio. Trocki je odmah poslao na “razračunavanje” člana Revvoensoveta Republike – Mehonošina.
Mehonošin, stigavši u Caricin, usudio se da viče na budućeg Generalnog sekretara, koji je, međutim, strpljivo držao “uzde” i nije se povinovao naređenju RVSR-a. Nakon kraće sumnje, Moskva je povukla Staljina, Sytin je ostao na funkciji, a novim članom Revvoensoveta Južnog fronta (iz kojeg su takođe izbačeni Vorošilov i Minin) imenovan je Mehonošin. Tako nešto Staljin nikada nije praštao.
Нема коментара:
Постави коментар