Bogoljubov Efim Dmitrijevič (01.04.1889 – 18.06.1952)
Piše: Anatolij Kholodjuk
31.03.2023
U Švarcvaldu (Savezna država Baden-Virtemberg) poznato je ime velemajstora Efima Dmitrijeviča Bogoljubova (01.04.1889 – 18.06.1952), jedne od prvih ličnosti ruskog šahovskog pokreta. Ovaj njemački profesionalni majstor ruskih korijena, jedan od šest najjačih šahista na svijetu dvadesetih godina prošlog vijeka, u Njemačkoj je nazvan „kraljem šaha iz Triberga“. U ovom malom ljetovalištu Bogoljubov se sa svojom porodicom nastanio nakon završetka Prvog svjetskog rata. Tokom godina, predstavljao je na velikim šahovskim takmičenjima ne samo Rusko carstvo, Njemačku, već i SSSR. Njemački ljubitelji šaha pamte Bogoljubova kao četvorostrukog šampiona Njemačke 1925, 1931, 1933. i 1949. godine, koji je proslavio Triberg, gdje lokalni šahovski klub sada nosi ime legendarnog velemajstora. Međutim, Bogoljubov je imao težak život kao šahovski profesionalac. U sovjetskoj zemlji nazivali su ga „odmetnikom i fašistom“, a u nacističkoj Njemačkoj Bogoljubov je ostao zapamćen po svom „nearijevskom porijeklu“. Dok je bio u egzilu, Bogoljubov nije prekinuo veze sa Rusijom, došao je u Moskvu i dva puta posjetio rodni Kijev.
Bogoljubov Efim Dmitrievich došao je iz porodice seoskog sveštenika koji je živio u Kijevskoj provinciji Ruskog carstva. Njegova mala domovina je selo Stanislavčik, Stavišenski okrug, Kijevska oblast. Efim Bogoljubov je studirao prvo na Kijevskoj bogosloviji, a kasnije na Politehničkim institutima u Kijevu i Varšavi. U Kijevu se ozbiljno zainteresovao za igranje šaha i ubrzo postao jedan od najboljih igrača u gradu. Sa dvadeset godina, Bogoljubov je učestvovao na Južnoruskom turniru, koji se održao 1909-1910. u Odesi, gde je zauzeo drugo mjesto.
Četiri godine kasnije, Bogoljubov je osvojio titulu majstora na Sveruskom turniru majstora u Sankt Peterburgu. Godine 1914. Bogoljubov je, kao nasljednik kreativnog načina ruske šahovske škole, postao nadaleko poznat u Rusiji. U ljeto iste godine, kao dio grupe ruskih šahista, učestvovao je na reprezentativnom međunarodnom turniru – XIX kongresu Njemačke šahovske unije u Manhajmu. Međutim, u avgustu je Njemačka objavila rat Rusiji i turnir je neočekivano prekinut. Igračima iz neutralnih zemalja bilo je dozvoljeno da se vrate kući, a ruski učesnici su morali da iskuse dosta teškoća u Njemačkoj. Bogoljubov i drugi šahisti su internirani kao građani neprijateljske države. Nakon boravka u policijskoj stanici u Manhajmu, Bogoljubov je sa kolegama pokušao da ode za Baden-Baden vozom, ali je izvučen iz voza i smešten u zatvor. Bogoljubov je bio u istoj ćeliji sa A. Aljehinom, I. Rabinovičem i S. Vajnštajnom. U njemačkim tamnicama Bogoljubov se zbližio sa Aljehinom i satima je s njim igrao šah na slijepo.
Sredinom avgusta šahisti su pušteni iz zatvora i prebačeni u hotel u Baden-Badenu, gdje su ostali pod policijskim nadzorom. Kasnije je u Njemačkoj izdana naredba kojom se naređuje puštanje svih šahista nesposobnih za vojnu službu. Dalje, Bogoljubov je, među nekoliko ruskih šahista, završio u Tribergu. Ovdje su se igrači vjerovatno osjećali relativno dobro, jer su mogli da igraju šah. U periodu 1914-1916, u Tribergu su se održavali turniri šahista „ratnih zarobljenika“, a Bogoljubov je osvojio pet od osam turnira, primajući male honorare za to. Bogoljubov se ubrzo osećao prilično prijatno u Nemačkoj i zapitao se da li da se vrati u Rusiju. Na kraju Prvog svjetskog rata imao je priliku da se vrati u postrevolucionarnu zemlju, ali je nakon dugog razmišljanja odlučio da ostane u Tribergu.
Ovdje je upoznao svoju prvu ljubav – Njemicu iz porodice lokalnog učitelja. Za hranu i budući brak bio mu je potreban solidan prihod, pa su Bogoljubov i njegov prijatelj Seleznjev na kratko napustili Triberg i otišli u Berlin, gdje ih je pozvao organizator šahovskog turnira Bernhard Kagan. Pored Berlina, Bogoljubov je mnogo igrao šah u Švedskoj.
Uz novčanu nagradu, Jefim Bogoljubov se vratio u Triberg, gdje se krajem avgusta 1920. oženio Fridom Kaltenbach (1889-1978). Porodica je postala Bogoljubov „centar života“, a nakon nekoliko godina neizvjesnosti tokom Prvog svjetskog rata, „oaza mira“ za njegovo postojanje. Nakon njegove ženidbe počele su najuspješnije godine Bogoljubove šahovske karijere. Zahvaljujući njemu, 1921. godine Triberg je nakratko postao „šahovska Meka“ u Njemačkoj. Bogoljubov je ovdje organizovao nekoliko prvoklasnih turnira i održao egzibicioni meč sa A. Aljehinom. Godine 1922. zauzima prvo mjesto na međunarodnim šahovskim turnirima u Berlinu i Štokholmu i osvaja nagrade na brojnim takmičenjima. Majstor iz Triberga postao je pobjednik turnira u Piešťanyu, gdje je igrao šahovsku partiju sa A. Aljehinom, koja se pominje u Šahovskoj noveli Stefana Zweiga. Bogoljubov je kasnije, uz nagradne naknade i novac od roditelja svoje žene, stekao
u Tribergu trospratnu zgradu, pretvarajući je u pansion pod nazivom „Haus Bogoljubov“ (sada – Wallfahrtstrasse, 19). Danas se „Kuća Bogoljubova“ nalazi u centru Triberga, preko puta modernog Muzeja Švarcvald i samo stotinjak metara od lokalnih vodopada.
„Kuća Bogoljubova“ u Tribergu. (Foto: Harry Schaack)
Dobrobit i karijera Bogoljubova kao profesionalnog igrača zavisili su od stalnog učešća na velikim turnirima. Neočekivano za sve, Bogoljubov, koji je imao pasoš sa pečatom ruskog državljanstva, vratio se iz Triberga u SSSR 1924. godine i uzeo sovjetsko državljanstvo. Ovdje je osvojio državno prvenstvo 1924. i 1925., a postao je i pobjednik Prvog moskovskog međunarodnog turnira, na kojem su se takmičili najjači svjetski šahisti. Pobjeda Bogoljubova bila je jedan od najvećih trijumfa u njegovoj šahovskoj karijeri. Turnir u Moskvi izazvao je neviđeno interesovanje u sovjetskoj zemlji, što je natjeralo režisere V. Pudovkina i N. Špikovskog da 1925. naprave igrani film nijeme komedije Šahovska groznica.
O tome kako je sovjetski časopis „Šah” 1924. godine na svojim stranicama predstavio izgled Bogoljubova, čuveni majstor šaha A. Mihalčišin je rekao: „Velemajstor je savršenstvo. Sve od velike muževne glave do kockastih cipela, nizak, vrlo pun muškarac, potpuno četvrtast, potpuno bistar, kao svih 64 polja odjednom”
Jefim Dmitrijevič je 1926. objavio u Lenjingradu knjigu „Izabrane partije“ (224 stranice – prim. autora), u kojoj je predstavio principe šahovske strategije odabranih partija turnira i mečeva 1919-1921. Iste 1926. godine Bogoljubovu je odbijena ulazna viza u Italiju, gdje se održavao šahovski turnir. Smatrao je da su sovjetske vlasti naredile da ga ne puštaju iz zemlje na prestižna međunarodna takmičenja. Tada je Bogoljubov odlučio da se odrekne sovjetskog državljanstva i vrati u Njemačku. Izbačen je iz sovjetske šahovske organizacije, lišili su ga titule prvaka SSSR-a. Centralne novine su tada pisale o Bogoljubovu kao o „izdajniku“ i „moralno dekomponovanoj“ ličnosti.
Prevladavši uvrede i nevolje u sovjetskoj zemlji, Bogoljubov je nastavio težak život šahovskog profesionalca u Njemačkoj. Za svoje učešće na šahovskim turnirima tražio je od organizatora velike honorare. Prema memoarima savremenika, Bogoljubovljevu igru odlikovale su „bogata mašta u kombinatornim komplikacijama“ i „borbene kvalitete“. Godine 1927. osvojio je turnire u Berlinu i Hamburgu, što mu je omogućilo da izazove svjetskog šampiona A. Aljehina, ali u dva meča za svjetskog šampiona Bogoljubov nije uspio da pobijedi. Aljehin je u svojim memoarima zabilježio posebnu osobinu Bogoljubovljevog rada, koja je predstavljala „njegovu glavnu snagu, naime, njegovu olimpijsku smirenost (kao da je raspršena čak i nekom vrstom maloruske lijenosti) sposobnost da do kraja iskoristi i najmanju pozicionu prednost“.
Bogoljubov je nekoliko puta postao prvak Njemačke. Šahista je znao koliko vrijedi, o čemu svedoči i njegova jednom izražena ocjena svog talenta: „Ako igram bijelim figurama, pobeđujem jer sam bijeli. Ako igram crnim figurama, pobjeđujem jer sam Bogoljubov.“ Njemačko državljanstvo dobio je tek 2. novembra 1929. godine. Stručnjaci smatraju da je 1930-ih godina završeno najbolje vrijeme Bogoljubova kao šahista, iako se i dalje smatrao najjačim igračem u zemlji. Međutim, Bogoljubovu je uskraćeno učešće na „njemačkom prvenstvu“ nakon 1933. jer „njemački državljanin“ nije imao „njemačku krv“. Dolaskom nacista na vlast nije učestvovao na njemačkim prvenstvima: nacisti su ga doživljavali kao „drugorazrednog“ Slovena, nedostojnog da igra na nacionalnim prvenstvima. Bogoljubovu, kao „nearijevcu“, nije dozvoljeno da učestvuje na nezvaničnoj šahovskoj olimpijadi, održanoj u avgustu-septembru 1936. u Minhenu. Njemačka je na ovoj olimpijadi osvojila tek treće mjesto, jer u njenom timu nije bio slavni slovenski šahist iz Triberga. Poznato je da je u periodu prije Drugog svjetskog rata Bogoljubov pobijedio 1935. u Bad Nauheimu i Bad Saarowu, 1937., 1937. i 1938. u Bad Elsteru, 1938. u Karlsruheu i 1939. u Štutgartu.
Od 1940. godine Bogoljubov je kratko radio kao prevodilac u Krakovu, a zatim je radio kao šahovski specijalista za bolnice. U aprilu 1941. Bogoljubov je donio odluku da se pridruži Nacionalsocijalističkoj partiji, zbog čega je kasnije gorko požalio. Na kraju Drugog svetskog rata, Bogoljubovljeve muke su se nastavile. Sovjetski šahisti su ga otvoreno bojkotovali. Zbog pritiska Šahovskog saveza SSSR-a, Bogoljubovu nije bilo dozvoljeno da učestvuje na turnirima za Svjetsko prvenstvo i druga prestižna takmičenja. Osim toga, Bogoljubov je isključen sa liste igrača koji su dobili titulu velemajstora. Šahovski rječnik, objavljen 1964. u SSSR-u, informisao je čitaoce da je Bogoljubov „izdao domovinu“, da je izbačen iz redova sovjetske šahovske organizacije „kao otpadnik“, da je „nisko pao“ u nacističkoj Nemačkoj itd.
U posleratnim godinama jedino sredstvo za preživljavanje Bogoljubova i njegove porodice, u kojoj su odrasle dve ćerke, bila je „Haus Bogoljubow„, čije su sobe morale da se izdaju. Bogoljubov je morao proći dug put, fazu ispitivanja njegovog političkog ponašanja tokom nacističke ere, ali ništa za osudu nije pronađeno u njegovoj biografiji.
Od 1948. godine Bogoljubov je bio član Frajburškog šahovskog kluba, osnovanog 1887. godine. Igraču je bilo dozvoljeno da učestvuje na međunarodnim turnirima tek 1949. godine. Posljednji nastup u svojoj šahovskoj karijeri odigrao se 1951. u Bad Pyrmontu, gdje je majstor učestvovao na FIDE zonskom turniru. Nakon ogorčenja šahista u zapadnom svijetu, Bogoljubov je dobio titulu međunarodnog velemajstora.
Poslednjih godina svog života Bogoljubov je trenirao omladinsku reprezentaciju FRG, držao predavanja o šahu i vodio šahovske sesije u raznim gradovima Njemačke i Švajcarske (Cirih). Ime Efima Dmitrijeviča Bogoljubova rehabilitovano je u Rusiji tek 90-ih godina prošlog stoljeća. Šahisti dobro poznaju njegovu edukativnu knjigu na ruskom jeziku „Škola šaha za početnike“, koja vam omogućava da brzo i lako savladate osnovne informacije o igri.
… Velemajstor E. D. Bogoljubov preminuo je od srčanog udara u 63. godini. To se dogodilo nakon što se velemajstor vratio u Triberg iz Beograda, gdje se održavao šahovski turnir. Tadašnji predsjednik šahovskog kluba Freiburg Friedrich A. Stock poklonio mu je svoje mjesto na gradskom groblju u Tribergu.
Velemajstor E. D. Bogoljubov je sahranjen na lokalitetu Feld, F. Na kamenom nadgrobnom spomeniku na njemačkom jeziku je ispisano: „Gross-Schachmeister E. Bogoljubow (1.4.1889 – 18.6.1952)“.
Нема коментара:
Постави коментар